Ślad węglowy – co to jest? Co należy wiedzieć o carbon footprint i ograniczaniu emisji?

Ślad węglowy budzi ogromne emocje wśród przedsiębiorców, konsumentów, aktywistów, polityków… W świetle polityki klimatycznej i zmian w przepisach jest to coraz istotniejszy wskaźnik. Sprawdź, czym jest carbon footprint i jakie ma znaczenie dla klimatu, prawa i gospodarki!

Wiele badań naukowych potwierdza antropogeniczne zmiany klimatu. Analizy przeprowadzane kilkadziesiąt lat temu, również przez koncerny energetyczne i paliwowe, sprawdzają się teraz z dużą dokładnością. Jako przykłady można podać coraz wyższe stężenie CO₂ w atmosferze oraz wzrost średnich temperatur – odpowiednio do ponad 415 cząsteczek na milion i o jeden stopień Celsjusza. Ślad węglowy ma być wymiernym wskaźnikiem działań podejmowanych w celu spowolnienia zmian klimatycznych na naszej planecie, do których w dużym stopniu przyczynia się człowiek. Niektóre duże spółki już teraz mają obowiązek uwzględniania carbon footprint. Obligatoryjne raportowanie pozafinansowe będzie obejmować coraz więcej firm. Czym jest zatem parametr, którego obliczanie będzie istotne dla przedsiębiorstw?

Co to jest ślad węglowy? Definicja carbon footprint

Ślad węglowy to suma emisji gazów cieplarnianych, wywołana bezpośrednio lub pośrednio przez daną osobę, instytucję, przedsiębiorstwo, imprezę, towar i usługę, wyrażana w ekwiwalencie dwutlenku węgla na odpowiednią jednostkę funkcjonalną. Ten ostatni aspekt w praktyce to np. ilość CO₂e na pokonywane kilometry w transporcie przez jedną osobę czy miara dwutlenku węgla na kilogram produktu spożywczego. Termin carbon footprint, który można przetłumaczyć jako „węglowy trop” lub „węglowy odcisk stopy”, powstał na przełomie tysiącleci w Wielkiej Brytanii. Element kampanii wizerunkowej i działań marketingowych jednego z brytyjskich koncernów paliwowych przekształcił się w wymierne narzędzie i przewodni wskaźnik wpływu na środowisko naturalne.

Wiesz już, co to jest ślad węglowy. Warto dodać, iż stanowi jeden ze śladów środowiskowych, nazywanych również śladami ekologicznymi. Inną miarą z tej samej kategorii będzie np. ślad wodny. Wszystkie ślady ekologiczne mają na celu analizę zapotrzebowania na surowce i inne zasoby naturalne planety, co ma się przełożyć na zdolność środowiska naturalnego do regeneracji oraz neutralizację wpływu człowieka. Łączny ślad środowiskowy mierzy się w globalnych hektarach na osobę (gha/os.). To szacunkowa powierzchnia lądów i wód, jakiej potrzeba do odnowienia zasobów naturalnych pochłoniętych przez konsumpcję i związane z nią odpady.

Co składa się na ślad węglowy? Gazy cieplarniane to nie tylko CO₂

Nazwa śladu węglowego sugeruje ścisłe powiązanie z dwutlenkiem węgla. I tak jest w istocie – to CO₂ stanowi główny punkt odniesienia. Pozostałym substancjom przypisano odpowiedni ekwiwalent, który został obliczony na podstawie szczegółowych badań i analiz. Niektóre substancje wyrządzają wielokrotnie większe szkody w powłoce otaczającej Ziemię niż dwutlenek węgla. Na ślad węglowy składają się wszystkie gazy cieplarniane (szklarniowe), jakie są emitowane do atmosfery. Najważniejsze spośród nich to:

• dwutlenek węgla (CO₂);
• metan (CH₄);
• podtlenek azotu (N₂O)
• inne tlenki azotu;
• F-gazy – fluorowane gazy przemysłowe (m.in. HFCs, NF₃, PFCs i SF₆).

Wiesz już, co składa się na ślad węglowy. Warto mieć także świadomość, które z gazów mają największy potencjał cieplarniany (GWP) – to swego rodzaju mnożnik do wyliczenia całkowitej emisji gazów cieplarnianych w jednolitej jednostce. Duże znaczenie dla przyjętej wielkości ma czas pozostawania danej substancji w atmosferze. Podstawową jednostką, jakiej używa się wyliczenia śladu węglowego, jest tCO₂e – tona ekwiwalentu dwutlenku węgla. Poniżej wskazujemy kilka wymownych przykładów wielkości emisji jednej tony danego gazu (GWP dla okresu 100 lat):

• metan – CH₄ ≈ 23–25 tCO₂e;
• podtlenek azotu – N₂O ≈ 296 tCO₂e;
• czterofluorek węgla – CF4 ≈ 5700 tCO₂e;
• fluoroform – CHF₃ ≈ 12 000 tCO₂e;
• heksafluorek siarki – SF₆ ≈ 22 200 tCO₂e.

Jak się liczy ślad węglowy? Specyfikacja PAS 2050

Pomiaru emisji gazów cieplarnianych do atmosfery dokonuje wiele przedsiębiorstw na całym świecie – niektóre w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (działań CSR), inne z uwagi na wymogi prawne państw lub kontrahentów partnerów biznesowych. Aby szacowanie wielkości śladu węglowego i porównywanie rezultatów przynosiło obiektywne dane, potrzeba międzynarodowego porozumienia pod względem metodologii – aktualnie nie ma jednego rozwiązania i ślad węglowy obliczany jest na kilka różnych sposobów. Pierwszym systemem, który upowszechnił się w Polsce i na świecie, była specyfikacja PAS 2050.

Za tą metodologią stoi BSI, czyli British Standards Institute. Podczas opracowywania PAS 2050 (Publicly Available Specification 2050) przeprowadzono szeroko zakrojone konsultacje z przedstawicielami wielu branż. Specyfikacja ma pozwolić na ilościowe określenie emisji gazów cieplarnianych podczas pełnego cyklu życia produktów i usług. Ten system bazuje m.in. na opracowanych już wcześniej normach, m.in.:

• ISO 14040 – Zarządzanie środowiskowe; Ocena cyklu życia; Zasady i struktura;
• ISO 14044 – Zarządzanie środowiskowe; Ocena cyklu życia; Wymagania i Wytyczne.

Inne metody obliczania śladu węglowego – GHG Protocol, ISO 14067

Wielu ekspertów uważa metodologię PAS 2050 za niedostatecznie precyzyjną. Ci, którzy mają zastrzeżenia, zwracają uwagę, że powstawała z myślą o przemyśle, rynku i konsumpcji w Wielkiej Brytanii. Prawdopodobnie najbardziej popularnym standardem międzynarodowym jest The Greenhouse Gas Protocol. Jak się liczy ślad węglowy zgodnie z tą normą? GHG Protocol przewiduje 3 różne zakresy pomiaru emisji dwutlenku węgla i ekwiwalentów:

• zakres 1. – emisja bezpośrednia całkowicie pod kontrolą danego podmiotu, własny ślad węglowy organizacji;
• zakres 2. – energetyczna emisja pośrednia, wywołana przez zakupiony prąd, parę technologiczną, ciepło, chłód etc.;
• zakres 3. – całkowita emisja pośrednia, która uwzględnia kompletny łańcuch wartości (pozyskanie surowców, użytkowanie oraz składowanie przez pośredników i podwykonawców, przetworzenie w danym zakładzie i całościowy transport, utylizację bądź recykling po zużyciu).

Opracowana w 2013 roku norma ISO 14067 wyróżnia się szczegółowymi wytycznymi w zakresie raportowania i publikowania wyliczeń swoich emisji gazów cieplarnianych związanych z działalnością firmy, organizacji czy cyklem życia produktu. Ten standard ma pomóc w ocenie śladu węglowego produktu jako jednego z wielu śladów środowiskowych. Wykorzystano także inne normy Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej, a poszczególne branże opracowują własne metody obliczania śladu węglowego. Przykładowo przemysł papierniczy uwzględnia najważniejsze problemy środowiskowe związane z pozyskiwaniem drzew. Wycinka lasów zmniejsza możliwość absorpcji CO₂ przez środowisko naturalne.

Co powoduje ślad węglowy? Czynniki wywierające największy wpływ na środowisko naturalne

Ślad węglowy powodują przede wszystkim działania związane z produkcją energii i paliw oraz transportem ludzi i towarów. W każdym z tych procesów zużywa się i przetwarza węglowodory – podstawowe surowce kopalne. Na przemiany klimatyczne spowodowane czynnikami antropogenicznymi wpływają także żywność i szeroko pojmowana konsumpcja. Naukowcy i ekolodzy najczęściej wskazują na:

• odzież i obuwie;
• produkty AGD;
• artykuły RTV;
• artykuły jednorazowe z tworzyw sztucznych.

Systematycznie zwiększa się społeczna świadomość na temat tego, co powoduje ślad węglowy. Trudno jednoznacznie wskazywać, które z codziennych czynności są bardziej szkodliwe dla środowiska – nie przelicza się kilometrowych CO₂e na kilogramowe, klarownie porównywać można jedynie działania z tej samej kategorii. Poniżej przedstawiamy dane publikowane przez BEIS oraz Poore and Nemecek:

• transport:
• loty krajowe – 0,255 kgCO₂e/km;
• długie loty międzynarodowe – 0,150 kgCO₂e/km;
• jazda samochodem, silnik benzynowy – w pojedynkę 0,192 kgCO₂e/km, dla 4 osób 0,048 kgCO₂e/km;
• jazda samochodem, silnik Diesla – w pojedynkę 0,171 kgCO₂e/km, dla 4 osób 0,04275 kgCO₂e/km;
• jazda autobusem – 0,105 kgCO₂e/km;
• podróż pociągiem – 0,041 kgCO₂e/km;
• żywność:
• wołowina – 21–60 kgCO₂e/kg, w zależności od profilu hodowli (mniejszy ślad węglowy przy pozyskiwaniu mięsa z gospodarstw nastawionych na nabiał);
• baranina – 24 kgCO₂e/kg;
• krewetki – 12 kgCO₂e/kg;
• wieprzowina – 7 kgCO₂e/kg;
• drób – 6 kgCO₂e/kg.

Po co liczyć ślad węglowy? Globalne i krajowe cele działań ekologicznych

Podstawowym celem obliczenia śladu węglowego jest pomiar wpływu danego produktu, usługi, zakładu itd. na środowisko naturalne – taka wiedza pozwala opracowywać, wdrażać i oceniać efekty działań podejmowanych w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych. Jeżeli globalnego ocieplenia nie uda się spowolnić, w dłuższej perspektywie trzeba będzie zmierzyć się z katastrofalnymi skutkami. Coraz szybszy wzrost średniej temperatury i wyczerpywanie zasobów naturalnych spowoduje łańcuch zdarzeń, których konsekwencje będą znacznie cięższe niż wyrzeczenia, które mogą pomóc ograniczyć emisję CO₂:

• coraz gwałtowniejsze zjawiska pogodowe i kataklizmy;
• niedobory podstawowych surowców i produktów, z wodą pitną i żywnością na czele;
• masowe migracje ludności.

Po co liczyć ślad węglowy, skoro nie wszystkie państwa tego wymagają? Carbon footprint to standard, który wykracza poza „kraje Zachodu” (UE, Wielką Brytanię, USA i Kanadę) – wpływają na to powiązania handlowe i rosnąca świadomość problemu w innych krajach. Przykładem może być fakt, że działanie niektórych kluczowych elektrowni wodnych w Chinach jest poważnie zagrożone zbyt niskim poziomem wód, do którego przyczynia się globalne ocieplenie. W Państwie Środka mówi się coraz więcej o konieczności redukcji emisji CO₂ – elektrownie węglowe nie pokryją całego zapotrzebowania Chin na energię.

Ślad węglowy – neutralność klimatyczna jako cel ekologiczny, biznesowy i wymóg prawny

Ślad węglowy to dobre narzędzie dla przedsiębiorstw, które umożliwia im obliczanie swojego wpływu na środowisko w obiektywny i mierzalny sposób. Klarowny, weryfikowalny raport pozwala pokazać, że firma faktycznie troszczy się o planetę i klimat, a nie tylko o tym mówi. Obniżenie emisji CO₂ coraz mocniej przekłada się na sprzedaż. W niektórych krajach klienci są gotowi zapłacić więcej za produkt z mniejszym śladem węglowym.

Niektóre firmy muszą dostosować się do warunków rynkowych. Przedsiębiorstwa, które działają w Wielkiej Brytanii lub współpracują z tamtejszymi podmiotami, mają w praktyce przymus raportowania do Carbon Disclosure Project (CDP) – międzynarodowej organizacji non-profit, która umożliwia im obliczanie, ujawnianie śladu węglowego i upublicznianie swoich sukcesów w zakresie redukcji szkodliwej emisji gazów cieplarnianych. Część przedsiębiorców uważa działania CDP za agresywną propagandę i presję na ujawnianie tajemnic handlowych. Rzeczywistość jest taka, że brak upublicznienia danych ma negatywne konsekwencje wizerunkowe, a w efekcie – również biznesowe.

Kto musi obliczać swój ślad węglowy? Dyrektywy NFRD, CSRD w krajach Unii Europejskiej

Obecnie obowiązek składania raportów społecznej odpowiedzialności biznesu i zrównoważonego rozwoju w krajach UE dotyczy podmiotów wymienionych w dyrektywie NFRD – to głównie podmioty interesu publicznego i duże spółki giełdowe, które zatrudniają ponad 500 osób. W Polsce to około 300 firm. Dyrektywa CSRD zakłada poszerzenie zawartości tych raportów o ślad węglowy, a z czasem objęcie obowiązkiem raportowania kolejnych podmiotów. Aktualny plan wdrożenia zakłada następujące zmiany:

• od 2024 r. wszystkie podmioty NFRD obliczają swój ślad węglowy;
• od 2025 r. raporty składają podmioty, które spełniają 2 z 3 warunków:
• powyżej 250 pracowników;
• ponad 85 mln zł sumy bilansowej;
• ponad 170 mln zł przychodów netto ze sprzedaży;
• od 2026 r. poszerzone raporty CSR ze śladem węglowym będą składać małe i średnie przedsiębiorstwa notowane na giełdzie oraz wszystkie instytucje kredytowe i zakłady ubezpieczeń.

Już teraz dyskutuje się nad zobligowaniem obliczania śladu węglowego wszystkich firm w UE, w których pracuje przynajmniej 10 osób. O ile takie prawo zostanie uchwalone, potrzebne będą szczegółowe wytyczne dla kształtu takich raportów. Obecnie przedsiębiorcy samodzielnie decydują, jak określać emisję CO₂. Mają do wyboru dwie podstawowe drogi, które określa się jako:

• od kołyski do bramy – wydobycie, surowce, produkcja, zużycie energii, dostarczenie do klienta;
• od kołyski do grobu – dodatkowo użytkowanie produktu i jego koniec (utylizacja, recykling).

Internetowe kalkulatory śladu węglowego. Uproszczone narzędzia

Pierwsze usługi tego typu pojawiły się w sieci w 2004 roku. Pierwotnie były skierowane do konsumentów. Pierwsze kalkulatory do obliczania śladu węglowego miały nakłaniać do zmiany stylu życia na bardziej EKO – część komentatorów zwraca uwagę, że była to sprytna zagrywka koncernu paliwowego, który w ten sposób odwrócił uwagę od własnych działań szkodzących środowisku. Takie narzędzia, które w prosty sposób przeliczają pokonane kilometry czy zużyty prąd na wyemitowane CO₂, są dziś bardzo powszechne. Można je znaleźć nie tylko na stronach internetowych organizacji proekologicznych, ale też banków, serwisów lifestylowych… wszystkich firm, które chcą podążać za „zielonymi trendami”.

Taki kalkulator śladu węglowego nie wystarczy, by spełnić przyszłe normy prawne – przedsiębiorstwa będą musiały sięgnąć po zaawansowane narzędzia i usługi, które uwzględnią wszystkie wymagane zakresy. Jednocześnie przedsiębiorstwa powinny unikać tzw. green-washingu i „wyprowadzania” emisji CO₂ daleko poza swoje granice. Od początku 2023 r. zwiększy się zakres sektorów gospodarczych objętych CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism – „podatkiem od importu nieekologicznego”).

How to reduce carbon footprint, czyli sposoby na zmniejszenie śladu węglowego przez firmy i konsumentów

Swego czasu w Wielkiej Brytanii dyskutowano nad wprowadzeniem limitów emisji CO₂ dla obywateli i firm. W ten sposób „kredyty na swój własny ślad węglowy” stałyby się elementem gry rynkowej, co tylko pogłębiłoby nierówności społeczne. Pomysł ostatecznie (na razie?) odrzucono. Wśród realistycznych odpowiedzi na pytanie „how to reduce carbon footprint?” są takie wskazówki jak:

• rozwój OZE i energetyki atomowej;
• oszczędzanie energii, wody i wszystkich pozostałych zasobów;
• zrównoważony transport (komunikacja publiczna, pociągi, rowery);
• segregacja i recykling odpadów.

Specjaliści podkreślają, że zmniejszenie śladu węglowego wiąże się z obniżeniem kosztów – firmy wydają mniej na prowadzenie działalności, a konsumenci na codzienne życie. Jednak zanim będzie można oszczędzać, często najpierw trzeba poczynić istotne inwestycje – na przykład w odnawialne źródła energii.

Podobne posty:

• Jak obliczyć ślad węglowy produktu?
• Zerowy ślad węglowy – czy można go osiągnąć w organizacji?
• Redukcja śladu węglowego organizacji
• Platforma do zarządzania śladem węglowym w przedsiębiorstwie: innowacyjne rozwiązanie w walce ze zmianami klimatu
• Obowiązek raportowania śladu węglowego w firmach